یکشنبه ۱۴۰۰/۰۶/۲۱

گزارش پیام شهر از مسجد- مدرسه مولاوردیخان؛

مسجدی که به هنر خوشنویسی مزین است

در حوالی محله ما، اینجا که شاید اکنون درست وسط این شهر نه چندان بزرگ ولی قدیمی مسجدی قرار گرفته است، شور و نوای محرم الحسین(ع) جور دیگری به گوش می رسد، بگذریم از آن که خیابان ها، کوچه ها و شاید تمام شهر رنگ و بوی عزا به خود می‌گیرد و در ماتم اباعبدالله (ع) به سوگ می نشیند، اینجا به جز سوز مرثیه خوانی از سالیان دراز تا همین حالا، نسل به نسل غم و اندوه شاه کربلا چنانِ میراثی ارزشمند به دل ها سپرده می شود. حتی پدرانمان آنچه از این دنیا سهم داشته اند را وقف امام خود می کردند تا توشه ای باشد برای آخرت و سرمایه ای جاری و جاوید باشد برای آیندگان. یکی از این دارایی ها مساجدی است که نسل های پیش از ما ساخته و برایمان به جای گذاشته اند. مساجد قدیمی قزوین ، حسینیه ها و .... از جمله فضاهایی هستند که ساخته شده و در راه بهره وری عموم به ویژه در ایام مختلف، مناسبت های مذهبی، عبادت و هم دلی و ... مورد استفاده قرار گرفته است. اما در این میان صحبت از "مسجد مولاوردیخان" است. یکی از مساجد قدیمی قزوین با پیشینه ای که در تاریخ نقش بسته و سالیان زیادی است که عبادتگاه مردمان صالح و نیکو سرشت قزوینی است. یادگاری جاوید، با معماری بی نظیر، هم بنایی است تاریخی که ظرفیتی است برای گردشگری شهر مینودری و هم بنایی مقدس برای عبادت و برپایی مراسم مختلف از جمله عزاداری های محرم به شمار می رود. از کودکی تا کنون به خاطر دارم که در محرم و صفر به سفارش بنیانگذار این مسجد، مراسم عزاداری اباعبداله الحسین (ع) در این بنا برگزار می شود، از نقاط مختلف شهر برای مرثیه خوانی و سینه زنی به این مسجد می آیند و به عزاداری می پردازند. اکنون پیام شهر درباره این مسجد ، پیشینه، معماری و هر آنچه باید از آن بدانید گزارش می دهد.

"مسجد مولاوردیخان"

با آنكه مؤسس مسجد- مدرسه مولاوردیخان بیش از یكصد سال پس از بنای مسجد به ساخت آن پرداخته و بنیانگذار مسجد "حاجی ساروخان " است، ولی سال ها است مسجد و مدرسه را به نام مولاوردیخان می شناسند. سال بنای این مسجد 1069 و به روزگار شاه عباس دوم برمی‌گردد كه با پلی بر روی رودخانه بازار(خیابان مولوی كنونی)  در یك زمان ساخته شده و در كنار كاروانسرایی قرار داشته است.

 مرحوم مولاوردیخان كه از نوادگان حاجی ساروخان و معاصر كریم خان زند بوده، مدرسه سه طبقه ای را در جنوب مسجد به سال 1177 تأسیس كرده كه پس از مدتی دچار تخریب شده و درسال 1250 مولا وردیخان دوم كه نوه خان اول است آن را بازسازی کرده است. مسجد دارای شبستان زیرین و آب انباری است كه كتیبه سردرب آن اثر هنرمند بزرگ قزوینی"ملك محمد قزوینی" می باشد و از حجاری استادانه برخوردار است. شکوه این بنا دستمایه تلاش و هنر بی بدیل مردان آن دوران است.

مدرسه مولاورديخان که بناي آن در سال 1177 هجري قمري پايان يافته است. در سال 1366 هجري شمسي از سوي هيأت امناي منتخب و امام جمعه  وقت و متولي موقوفات به نام حاج محمود مولاورديخاني در سه طبقه با 45 حجره، سه مدرسه تجديد بنا شد، از مدارس كوتاه مدت حوزه علميه قزوين و تحت پوشش قوانين حوزه‌هاي علميه قم و داراي مجوز سطح يك، دو تربيت راهنما و سفيران هدايت مي‌باشد.  با 117 نفر طلبه در پنج پايه در رشته تخصصي تبليغ معروف به مدرسه "سفيران هدايت" فعاليت مي‌كند.

بناي مدرسه مولاورديخان که در حال حاضر سفيران هدايت در آن مستقر است، به دوره  قاجار بر مي‌گردد، اين مدرسه قريب به 350 سال پيش وقف شده و نيت واقف هم اين بوده که از طريق درآمد  موقوفه آن، 14 نفر شامل  هفت طلبه شهري و هفت طلبه روستايي مشغول تحصيل علوم ديني شوند.

 براساس رايزني‌هاي مرحوم آيت‌اله باريک‌بين، نماينده سابق ولي فقيه در استان و امام جمعه سابق قزوين درآن زمان، با متوليان موقوفات مولاورديخان، ظرفيت مدرسه از 14 نفر به بيش از 100 نفر افزايش يافت. ساختمان مدرسه داراي چهار طبقه است که يک طبقه آن زيرزمين و سه طبقه هم داراي 55 حجره است که طبقه اول به برگزاري کلاس ها و  بقيه طبقات به دفاتر اداري و حجره طلاب اختصاص دارد.

یکی دیگر از مهم ترین دستاوردهای این مدرسه، پرورش طلابی است که علاوه بر آشنايي و گذراندن متون سنتي حوزه هاي علميه، آموزش هاي کاربردي ديگري همچون تفسير، مهارت‌هاي قرآني، تجويد، روخواني و روان خواني، مفاهيم، فنون سخنوري، روضه خواني، کلاس داري با گرايش هاي کودکان و بزرگسالان، دروس سياسي شامل ريشه هاي انقلاب اسلامي، تحليل سياسي، قانون اساسي، ولايت فقيه، تاريخ پيامبر اکرم(ص) و ائمه معصومين(ع) تاريخ تشيع، آشنايي با اديان و فرق و مذاهب اسلامي را هم فرا مي گيرند. در نتیجه مسجد- مدرسه مولاوردیخان پایگاه پرورش انسان هایی صالح است که با فراگیری این علوم دینی در آن به عنوان سفیران هدایت وارد اجتماع می شوند.

مسجد و مدرسه مولاوردیخان به همراه آب انبار آن، یادگاری از دوره‌های صفویه، زندیه و قاجاریه می‌باشد که درنزدیکی بازار شهر قرار دارد و آثاری از هنر و معماری ایرانیان را به نمایش گذاشته است. معماری داخلی فضای مسجد دارای طرحی شبستانی همراه با کاشی‌کاری است، کتیبه آب انبار که با حجاری بر روی سنگ مرمر و به خط نستعلیق با قلم زیبای ملک محمد قزوینی نوشته شده یکی از نفیس‌ترین خطوط هنر خطاطی است. به هر حال قزوین با بر جای ماندن دست نوشته های این هنرمندان عنوان پایتخت خوشنویسی را ازآن خود کرده است. اکنون میراث گرانبهای خوشنویسی به دستان نسل حاضر رسیده که باید از این هنر بی بدیل پاسداری کنیم.

در گذشته مردم برای رفع کمبود آب شهر قزوین که حتی در سفرنامه‌ها نیز به آن اشاره شده و سابقه طولانی دارد؛ اقدام به حفر قنات می کردند؛ اما در فصل گرما مردم باز هم با کم آبی مواجه می‌شدند به همین دلیل مردم خیر و ثروتمند در محلات مختلف به ساختن آب انبار پرداختند؛ تا این که این شهر با داشتن بیش از ۱۳۰ آب انبار عام‌المنفعه به شهر آب انبارها شهرت یافت که بیشتر این آب انبارها با معماری شگفت انگیز و پلانی متفاوت ساخته شده و از تزینات هندسی چشم‌گیری برخوردار هستند.

آب انبار مولاوردیخان نیز با تزئیناتی که در سردرب آن وجود دارد یکی از زیباترین آب انبارهای شهر محسوب می‌شود، تزئینات چوبی در ماذنه (مناره) به همراه سقف خنچه‌پوش آن از جمله تزئینات ماذنه است. رسمی‌بندی فوق العاده ظریف و متناسب ورودی آب انبار توسط مرحوم استاد محمد حسن ابراهیمی به نحو احسنت انجام گرفته است، کاشی‌کاری‌های معرق، معقلی، حجاری و کتیبه سنگی از دیگر تزئینات سردرب آب انبار به شمار می‌رود.

راه شیر آب انبار نیز با طاق آهنگ (طاق گهواره‌ای) پوشش داده شده و دارای 36 پله می‌باشد، مخزن آب انبار که از آن به عنوان کوچکترین آبگیر موجود شهر نام برده می‌شود،  با پوششی از طاق و تویزه (در اصطلاح معماری اسلامی به باریکه چفدی (قوسی) باربر تویزه گفته می‌شد) پوشانده شده است. این بنای تاریخی با شماره ۱۴۳۵ در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده است.

در کتاب قزوین آیینه تاریخ و طبیعت ایران درباره این آب انبار آمده که در قسمت شمالي مسجد و مدرسه مولاورديخان، آبگيري است كه به گواهي كتيبه نستعليق ممتاز مرمرين آن در سال ۱۱۷۷ بنا شده و به سال ۱۲۵۱ مرمت شده است. باني اول و دوم آن مولاورديخان نام داشته است. خان اول معاصركريم خان زند و خان دوم نواده وي بوده است. تركيب متناسب سنگ و كاشي در تزيين سردر اين آب انبار فوق العاده چشمگير است.

متأسفانه در دهه 80 شاهد سرقت دو کتیبه مهم آن بودیم که همین امر موجب شد تا متولیان این موقوفات برای صیانت از آن اقدام به نصب درب و حفاظ آهنی در ورودی آن کردند، با این حال اخیراً خبری با عنوان «سرقت کتیبه‌های خطی آب‌انبار مولاوردیخان» در رسانه‌ها و فضای مجازی دست‌به‌دست شد که بازتاب‌ بسیاری نیز در برداشت. این کتیبه‌های خطی نفیس و ارزشمند و کم‌نظیر که دربردارنده خط حجاری‌شده «ملک محمد قزوینی» بود، در جبهه پیشانی (مقابل) آب‌انبار تاریخی مولاوردیخان قرار داشت.

آنچه که باید درباره معماری، شکوه و عظمت این بنا گفته می‌شد به نگارش درآمد؛ اکنون پس از گذشت سالیان زیاد همچنان مسجد مولاوردیخان پابرجاست و همواره میعادگاه عاشقان ولایت است. در طول روز پذیرای نمازگزاران و در ایام عزاداری اباعبداله (ع) مأمنی است برای عزاداران حسینی. شور و نوای حسینی در این بنای با شکوه حال و هوای دیگری دارد که آن را می توان در ایام محرم و صفر نظاره گر بود. اگرچه اخیرا با شیوع ویروس منحوس کرونا زندگی همه مردم دچار اختلال و مشکلات ناشی از آن شده است، اما با اتکا بر نام حسین بن علی(ع) و با رعایت موازین بهداشتی هنوز هم مانند سال های گذشته سفره روضه های جانسوز سید و سالار شهیدان در این مکان گسترده است.

مسجد مولاوردیخان علاوه بر آن که یک مکان مذهبی و آیینی است به عنوان یک ظرفیت گردشگری هم در لسیت بناهای تاریخی قزوین قرار دارد. گردشگران می توانند زمانی که از خیابان امام خمینی(ره) قزوین عبور می کنند از این مسجد نیز بازدید کنند.

این بنای تاریخی در سال های گذشته کمی هم مورد کم لطفی مسئولان وقت قرار گرفته بود که در نتیجه منجر به تخریب بخش هایی از آن شد و یا کتیبه های گرانبهای آن به سرقت رفت؛  اما اکنون حال و روز بهتری دارد و از آن صیانت می شود. بازدید از این مسجد  را در برنامه های خود قرار دهید. بهتر آن است که این بازدید در ایام محرم و صفر باشد تا میهمان عزای سومین اختر تابناک آسمان ولایت و امامت باشید.

تصاویر مرتبط