هفته نامه اطلاع رسانی شهرداری قزوین

مسجد-  مدرسه صالحیه به استناد کتیبه ای که بر سردرب آن بوده، در سال ۱۲۴۸ هجری قمری توسط "حاج محمدصالح برغانی قزوینی" از علمای پارسا و پرهیزکار قزوینی ساخته شده‌است. گفته می‌شود که حاج ملاصالح برغانی یکی از بزرگ‌ترین علمای مذهب تشیع در قرن ۱۳ بوده است. این بنای عظیم در دوران حکومت فتحعلی شاه قاجار ساخته شده و برای یادگیری علوم دینی در اختیار مردم قرار داده شده است.  این بنا حدود چهار هزار و 670 متر مربع مساحت دارد و یکی از بزرگترین مدارس علمیه کشور به شمار می رود. گفتنی است که این مدرسه علمیه از عظیم‌ترین مدارس فلسفی شیعه در قرن سیزدهم هجری بوده که مورد توجه مسلمانان در تمام دنیا قرار گرفته است.

مسجد- مدرسه صالحیه در جانب غربی بازار قزوین و در محله دیمج در غرب خیابان مولوی واقع شده‌است که از محدوده‌های بسیار ارزشمند بافت تاریخی قزوین به‌شمار می‌رود. مسجد در شمال مدرسه قرار گرفته و ورودی آن از خیابان مولوی است. این مدرسه دارای میانسرا (حیاط) بزرگی است که فضاهای اطراف آن زیبایی چشم‌گیری به محیط بخشیده است. حوض و باغچه میان حیاط به زیبایی این فضا افزوده و موجب جریان نشاط و روحی تازه در کالبد این بنا شده است.

 این بنای تاریخی سه اشکوبه بوده و اشکوبه زیرین به صورت گودال باغچه ساخته شده‌است. اشکوبه در معماری به معنای سقف و یا طبقه است. در واقع سه اشکوبه بودن بنا نشان از طبقه های زیرین و فوقانی این بنا دارد که هنر معماری ایرانی- اسلامی در طول تاریخ را به نمایش کشیده است.

در اشکوب میانی و فوقانی، حجره‌ها با یک ایوانچه رو به میانسرا قرار و فضاهای اصلی بنا که در واقع همان مدرسه ها می‌باشد در محورهای اصلی بنا جای گرفته‌است.

مدرسه- صالحيه با گنجايش بيش از 700 دانشجو در روزگار خود شهرت فراوان داشته و بزرگان بسياري در آن به تحصیل پرداخته است و این بنا را به عنوان میراثی ارزشمند برای پرورش نسل های آینده به یادگارگذاشته اند.

مسجد كه در قسمت شمالي مدرسه واقع شده، داراي سه درب شمالي، جنوبي و غربي است، درب جنوبي مسجد به هشتي بزرگي باز مي شود كه با مدرسه مشترك است. این هشتی می تواند راه ارتباطی و مواصلاتی مدرسه با مسجد باشد که از اهمیت ویژه ای برخوردار است. وسعت مسجد و ستون هاي انبوه و استوار آن از رونق چشمگیر بنا در ايام پيشين حكايت دارد.

مسجد-  مدرسه صالحیه 82 حجره دارد و اکنون مرکز آموزش علوم دینی در قزوین است. کمتر کشوری را می‌توان یافت که پس از ظهور اسلام و تبلیغ این دین مبین در آن دستخوش تغییر و تحولاتش قرار نگرفته باشد. این تغییرات را می‌توان در آداب ‌و رسوم مردم، نام‌‎ها، فرهنگ و ... مشاهده کرد. بی‌شک معماری چنین کشورهایی از این موج فراگیر مستثنی نیست و این امر را می‌توان در بسیاری از مساجد بزرگی که پس از ظهور اسلام ساخته شده به وضوح مشاهده کرد.

 مسجد- مدرسه صالحیه قزوین نیز یکی از این مواردی است که هم محل تحصیل و فراگیری علوم دینی و آسمانی توسط طلاب و هم یک مکان مقدس برای اقامه نماز توسط عموم مردم بود. تأثیر و نقش به سزایی در تحولات دینی و مذهبی نیز در شهر قزوین داشته که فرهنگ دینی مردم را تحت تأثیر قرار داده است. دستاوردآن نیز رشد علوم دینی و مذهبی در این شهر بوده است.

از گذشته تا کنون قزوین را به عنوان یک شهر مذهبی و فرهنگی می شناختند که همواره این عناوین با مردم شهر مینودری همراه است و همچنان از این شهر به عنوان زادگاه عارفان و مجتهدان بزرگ یاد می کنند.

مسجد- مدرسه صالحیه قزوین یکی از مهم‌ترین مراکز یادگیری علوم دینی مذهب شیعه به شمار می‌آمد و گفته می‌شود در آن زمان هرکسی که قصد داشت، مرجع تقلید شود، درس خواندن در این مرکز علمیه یکی از الزاماتی بود که باید آن را انجام می‌داد. این بنا به عنوان یکی از قدیمی‌ترین بناهای تاریخی شهر قزوین و یکی از بزرگ‌ترین مراکز علمیه اسلامی کشور به شمار می‌رود که معماری و وسعت آن بی‌بدیل و جذاب است.

در واقع مسجد- مدرسه صالحیه قزوین یک بنایی باشکوه است که می‌توان از جاهای مختلف آن دیدن کرد. برای مثال این بنا دارای مَدرَس‌های فراوان است.  ناگفته نماند که مَدرَس در گذشته  به محل درس یا یادگیری علوم گفته می‌شد. علاوه بر آن می‌توان از معماری جذاب و منحصربه‌فرد آن که از آجرکاری‌های بسیار زیبا و بی‌بدیل سبک ایرانی ساخته شده نیز دیدن کرد. تماشای سردرب زیبای مسجد-مدرسه صالحیه قزوین خالی از لطف نبوده و خواندن متونی که به خط زیبای نستعلیق بر روی آن نگاشته شده نیز بسیار جذاب است.

مسجد- مدرسه‌ای که شاهد اتفاق‌های متعدد و افراد بسیار سرشناس و متدین بوده است. شاید بازدید از تمام حجره‌ها و مَدرَس‌ها به طور کامل، بسیار زمان‌بر باشد و وقت زیادی بطلبد. اما اگر زیاد اهل پرداختن به جزئیات نباشید، می‌توانید با اختصاص دادن یک ساعت از زمان خود به بازدید کامل از این بنای زیبا و قدیمی بپردازید و از تماشای آن نهایت لذت را ببرید.

اگرچه گاهی کم لطفی و بی توجهی لطمه زیادی به یادگار گذشتگانمان می زند. این مدرسه قدیمی نیز به دلیل بی توجهی به مرور زمان تخریب شده و سپس توسط مرحوم آیت ‌اله باریک بین نماینده فقید ولی فقیه و امام جمعه قزوین و مرحوم آیت‌اله شالی امام جمعه فقید تاکستان دوباره احیا شد.

پروژه مرمت و بازسازی مسجد- مدرسه صالحیه از ابتدای سال ۱۳۸۸ آغاز شده‌ که در دو بخش دنبال می‌شود. بخش اول شامل مرمت مسجد مدرسه با رویکرد احیا کاربری اصلی بنا است. بخش دوم با رویکرد پاسخگویی به نیازهای معاصر و ارتقای کیفیت آموزش علوم اسلامی و با توجه به ضابطه‌های سازمان میراث فرهنگی طراحی شده‌است. این بخش شامل فضاهایی همچون کتابخانه، سالن اجتماعات، کلاس درس، و پارکینگ می‌باشد که در مراحل آتی پروژه اجرا خواهد شد.

***

آنچه باید درباره بنای زیبا و قدیمی مسجد- مدرسه صالحیه گفته می‌شد، برایتان گفتیم. اگرچه تاریخ و ابنیه های بازمانده از آن آنقدر ارزشمند و زیبا هستند که شکوه و جلال و عظمت آن ها در واژه ها نمی گنجد و فقط باید برای بازدید از آن ها وقت گذاشت. قزوین شهری است که مجموعه ای کامل از ظرفیت های گردشگری است.

 به عنوان یک شهر مذهبی بناهایی شبیه مسجد- مدرسه صالحیه در آن فراوان است که باید به معرفی آن ها پرداخته شود. مسجد- مدرسه صالحیه به عنوان یک بنای علمی و تاریخی با فضایی معنوی جایگاهی امن برای پرورش فکری جوانان و نوجوانان است. این میراث ارزشمند می تواند زمینه ساز دست یابی به کمال و رشد معنوی برای فرزندان شهر مینودری نیز باشد.

گفتنی است؛ این بنای تاریخی و مذهبی زیبا پذیرای گردشگران است و تمام افراد می‌توانند از آن بازدید کنند؛ البته منتظریم که هر چه زودتر خبر خوب از بین رفتن بیماری کووید 19 در گوش تمام دنیا بپیچد و زندگی به روال عادی بازگردد. بدون شک در آن روز قزوینی ها با آغوش باز مانند گذشته پذیرای گردشگران ملی و فراملی خواهند بود.